Αγ.Τεσσαράκοντα

Οι Άγιοι Τεσσαράκοντα Μάρτυρες είναι μέγιστοι και θαυμαστοί Άγιοι της Εκκλησίας μας.

Από απόψεως εκκλησιαστικού Τυπικού, αξίζει να σημειώσουμε ότι,

1.όταν συμπίπτει με την περίοδο της Τεσσαρακοστής η Μνήμη τους (σε καθημερινή ημέρα), τελείται οπωσδήποτε Θ.Λειτουργία (Προηγιασμένη) και ψάλλονται τα τροπάριά τους και αναγινώσκεται, εκτός από τις καθορισμένες για τη μέρα Προφητείες, και το Ευαγγέλιό τους. Επίσης, είτε τελεσθείη Προηγιασμένη με τον Εσπερινό τους, την προηγουμένη της γιορτής τους, είτε ανήμερα (πάλι Ακολουθία Εσπερινού) ψάλλονται τα Τροπάριά τους.

2.όταν συμπέσει (κάτι σπάνιο, όπως φέτος) Τετάρτη ή Παρασκευή της Εβδομάδος της Τυρινής, κατά την οποία οι δύο αυτές μέρες δεν λειτουργούνται, για χάρη των Αγίων αίρεται η απαγόρευση, και τελείται τελεία και εορτάσιμος Θ.Λειτουργία.

Η αιτία αυτής της μεγάλης τιμής τους έγκειται στο θαυμαστό σύνολο 40 αλκίμων στρατιωτών, που θυσίασαν και τη νιότη και τη ρωμαλεότητά τους για χάρη του Χριστού.

Έγκειται επίσης και στο εκπληκτικό μαρτύριό τους, όπου καταδικάσθηκαν να περάσουν την νύκτα πάνω στα κρυσταλιασμένα νερά της λίμνης στη Σεβάστεια του Πόντου (υψόμετρο 1.300 μέτρα), με δριμύ ψύχος (-20 βαθμούς), στη συνέχεια δε, τα μόλις επιβιώνονται σώματά τους τα έριξαν οι δήμιοι σε φωτιά, για να αποτελειωθούν και από τη φωτιά, αλλά και από την απότομη αλλαγή από πάγωμα σε καύση.

Έγκειται ακόμη η ξεχωριστή θέση τους στο Αγιολόγιο και στο ότι συγκλόνισαν την εποχή τους και ειδικά την περιοχή του Πόντου και αναμόχλευσαν την πίστη στις καρδιές, διότι ο Λικίνιος, συμβασιλεύς του Μ.Κων/νου και συνάμα και γαμβρός του επ’αδελφή, ενώ το 313 μΧ συνυπέγραψε το Διάταγμα του Μεδιολάνου για Αναξιθρησκεία και σεβασμό του Χριστιανισμού, μέσα σε 5 περίπου χρόνια αθέτησε την υπογραφή του και στράφηκε εναντίον των χριστιανών (στις μέρες του μαρτύρησε και ο άλλος ένδοξος Μεγαλομάρτυς Θεόδωρος ο Στρατηλάτης).

Οι δε γονείς του Μ.Βασιλείου έμεναν τότε σε παρακείμενη πόλη, την Νεοκαισάρεια, και έζησαν πολύ ζωηρά το γεγονός, πράγμα το οποίο μετέδωσαν στον Μ.Βασίλειο (ο οποίος γεννήθηκε μόλις 10 χρόνια μετά το μαρτύριο των Αγίων), και έτσι, λοιπόν, εκείνος με τη σειρά του συνέθεσε την αξεπέραστη Ομιλία του για τους Αγίους Τεσσαράκοντα, από την οποία Ομιλία ο Αγ. Ιωάννης ο Δαμασκηνός έλαβε τις εξαίσιες εκφράσεις των Τροπαρίων των Αγίων. Παραθέτω κάποια δείγματα:

Ἦχος β´.

Ἰωάννου Μοναχοῦ

Φέροντες τὰ παρόντα γενναίως, χαίροντες τοῖς ἐλπιζομένοις, πρὸς ἀλλήλους ἔλεγον οἱ Ἅγιοι Μάρτυρες· Μὴ γὰρ ἱμάτιον ἀποδυόμεθα; ἀλλὰ τὸν παλαιὸν ἄνθρωπον ἀποτιθέμεθα. Δριμὺς ὁ χειμών, ἀλλὰ γλυκὺς ὁ Παράδεισος· ἀλγεινὴ ἡ πῆξις, ἀλλὰ ἡδεῖα ἡ ἀπόλαυσις. Μὴ οὖν ἐκκλίνωμεν, ὦ συστρατιῶται· μικρὸν ὑπομείνωμεν, ἵνα τοὺς στεφάνους τῆς νίκης ἀναδησώμεθα, παρὰ Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ, καὶ Σωτῆρος τῶν ψυχῶν ἡμῶν.

τοῦ αὐτοῦ.

Ῥίπτοντες περιβόλαια πάντα, βαίνοντες ἀτρόμως εἰς λίμνην, ἀλλήλους ἔλεγον οἱ Ἅγιοι πρὸς Μάρτυρες· Διὰ Παράδεισον, ὃν ἀπωλέσαμεν, ἱμάτιον φθαρτὸν, σήμερον μὴ ἀντισχώμεθα· δι᾿ ὄφιν ποτὲ φθοροποιὸν ἐνδυσάμενοι, ἐκδυσώμεθα νῦν διὰ τὴν πάντων ἀνάστασιν· καταφρονήσωμεν κρύους λυομένου, καὶ σάρκα μισήσωμεν, ἵνα τοὺς στεφάνους τῆς νίκης ἀναδησώμεθα, παρὰ Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ, καὶ Σωτῆρος τῶν ψυχῶν ἡμῶν.

τοῦ αὐτοῦ.

Βλέποντες ὡς τρυφὰς τὰς βασάνους, τρέχοντες πρὸς λίμνην κρυώδη, ὡς πρὸς θάλψιν, ἔλεγον οἱ Ἅγιοι Μάρτυρες· Μὴ ὑποπτήξωμεν ὥραν χειμέριον, ἵνα τὴν φοβερὰν γέενναν τοῦ πυρὸς φύγωμεν· καυθήτω ὁ ποῦς, ἵνα χορεύῃ αἰώνια· ἡ δὲ χεὶρ ῥυείτω, ἵνα ὑψοῦται πρὸς Κύριον· καὶ μὴ φεισώμεθα φύσεως θνῃσκούσης· ἑλώμεθα θάνατον, ἵνα τοὺς στεφάνους τῆς νίκης ἀναδυσώμεθα, παρὰ Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ, καὶ Σωτῆρος τῶν ψυχῶν ἡμῶν.

Ιδού και το κείμενο του Μ.Βασιλείου:

Τότε τοίνυν ἀκούσαντες τοῦ προστάγματος (καὶ σκόπει μοι ἐνταῦθα τῶν ἀνδρῶν τὸ ἀήττητον), μετὰ χαρᾶς ἀποῤῥίψαντες ἕκαστος καὶ τὸν τελευταῖον χιτῶνα, πρὸς τὸν διὰ τοῦ κρύους ἐχώρουν θάνατον, ὥσπερ ἐν σκύλων διαρπαγῇ ἀλλήλοις ἐγκελευόμενοι.

Μὴ γὰρ ἱμάτιον, φησὶν, ἀποδυόμεθα, ἀλλὰ τὸν παλαιὸν ἄνθρωπον ἀποτιθέμεθα, τὸν φθειρόμενον κατὰ τὰς ἐπιθυμίας τῆς ἀπάτης. Εὐχαριστοῦμέν σοι, Κύριε, τῷ ἱματίῳ τούτῳ τὴν ἁμαρτίαν συναποβάλλοντες. Ἐπειδὴ διὰ τὸν ὄφιν ἐνεδυσάμεθα, διὰ τὸν Χριστὸν ἐκδυσώμεθα. Μὴ ἀντισχώμεθα ἱματίων διὰ τὸν παράδεισον ὃν ἀπωλέσαμεν.

Τί ἀνταποδῶμεν τῷ Κυρίῳ; Ἐξεδύθη ἡμῶν καὶ ὁ Κύριος. Τί μέγα δούλῳ τὰ τοῦ Δεσπότου παθεῖν; Μᾶλλον δὲ καὶ αὐτὸν τὸν Κύριον ἡμεῖς ἐσμεν οἱ ἐκδύσαντες. Στρατιωτῶν γὰρ ἐκεῖνο τὸ τόλμημα, ἐκεῖνοι ἐξέδυσαν καὶ διεμερίσαντο τὰ ἱμάτια. Ἀνάγραπτον οὖν ἡμῶν κατηγορίαν δι᾿ ἑαυτῶν ἀπαλείψωμεν.

Δριμὺς ὁ χειμὼν, ἀλλὰ γλυκὺς ὁ παράδεισος· ἀλγεινὴ ἡ πῆξις, ἀλλ᾿ ἡδεῖα ἡ ἀνάπαυσις. Μικρὸν ἀναμείνωμεν, καὶ ὁ κόλπος ἡμᾶς θάλψει τοῦ πατριάρχου. Μιᾶς νυκτὸς ὅλον αἰῶνα ἀνταλλαξώμεθα. Καυθήτω ὁ ποῦς, ἵνα διηνεκῶς μετ᾿ ἀγγέλων χορεύῃ· ἀποῤῥυήτω ἡ χεὶρ, ἵνα ἔχῃ παῤῥησίαν πρὸς τὸν Δεσπότην ἐπαίρεσθαι.

Πόσοι τῶν στρατιωτῶν τῶν ἡμετέρων ἐπὶ παρατάξεως ἔπε σον, βασιλεῖ φθαρτῷ τὴν πίστιν φυλάττοντες; ἡμεῖς δὲ ὑπὲρ τῆς εἰς τὸν ἀληθινὸν βασιλέα πίστεως τὴν ζωὴν ταύτην οὐ προησόμεθα; Πόσοι τὸν τῶν κακούργων ὑπέστησαν θάνατον, ἁλόντες ἐπ᾿ ἀδικήμασιν; ἡμεῖς δὲ ὑπὲρ δικαιοσύνης τὸν θάνατον οὐχ ὑποίσομεν;

Μὴ ἐκκλίνωμεν, ὦ συστρατιῶται, μὴ δῶμεν νῶτα τῷ διαβόλῳ. Σάρκες εἰσὶ, μὴ φεισώμεθα· ἐπειδὴ δεῖ πάντως ἀποθανεῖν, ἀποθάνωμεν ἵνα ζήσωμεν. Γενέσθω ἡ θυσία ἡμῶν ἐνώπιόν σου, Κύριε· καὶ προσδεχθείημεν, ὡς θυσία ζῶσα, εὐάρεστός σοι, τῷ κρύει τούτῳ ὁλοκαυτούμενοι, καλὴ ἡ προσφορὰ, καινὸν τὸ ὁλοκαύτωμα, οὐ διὰ πυρὸς, ἀλλὰ διὰ κρύους ὁλοκαρπούμενον.

Τούτους τοὺς παρακλητικοὺς ἐνδιδόντες ἀλλήλοις, καὶ ἄλλος ἄλλῳ ἐγκελευόμενοι, ὥσπερ τινὰ προφυλακὴν ἐν πολέμῳ πληροῦντες, τὴν νύκτα παρέπεμπον, φέροντες τὰ παρόντα γενναίως, χαίροντες τοῖς ἐλπιζομένοις, καταγελῶντες τοῦ ἀντιπάλου.

Μία δὲ ἦν πάντων εὐχή. Τεσσαράκοντα εἰσήλθομεν εἰς τὸ στάδιον, οἱ τεσσαράκοντα στεφανωθείημεν, Δέσποτα. Μὴ λείψῃ τῷ ἀριθμῷ μηδὲ εἷς. Τίμιός ἐστιν, ὃν ἐτίμησας τῇ νηστείᾳ τῶν τεσσαράκοντα

ἡμερῶν, δι᾿ οὗ νομοθεσία εἰσῆλθεν εἰς τὸν κόσμον.

Οι γονείς του Μεγάλου Βασιλείου, που κατείχαν «κόνιν» και τεμάχια των ιερών λειψάνων των Αγίων Τεσσαράκοντα, ανήγειραν τον πρώτο ναό στην Ανατολή εις τιμήν των Αγίων, όπου και ετάφησαν, σε κτήμα τους στον Πόντο.
Ναός αφιερωμένος στους Αγίους Τεσσαράκοντα Μάρτυρες υπήρχε στην περιοχή Μέση της Κωνσταντινούπολης, που είχε ανεγερθεί από τον αυτοκράτορα Τιβέριο Α’ (579-582 μ.Χ.)

Μονή περίφημος του Αγ.Όρους, η Ξηροποτάμου, τιμάται στο όνομά τους και πανηγυρίζει στη μνήμη τους. Μονή ιστορική στην Σπάρτη, ανθηρή σήμερα, επίσης είναι αφιερωμένη στους 40 Μάρτυρες. Και μια ακόμη Μονή πολύ συμπαθητική, αλλά ερειπωμένη σήμερα, βρίσκεται στο νησάκι του Παγασητικού Αλατάς, μπροστά από την Κωμόπολη Μηλίνα.

Αξιομνημόνευτος είναι ο ιστορικός βυζαντινός ναός των Αγίων στην Κηφισιά Αττικής, ο οποίος ανεγέρθηκε το 1562 και μέχρι το 1991 βρισκόταν επί της Λεωφόρου Κηφισίας. Με την διαπλάτυνση της λεωφόρου έπρεπε να κατεδαφισθεί! Αλλά οι Άγιοι δεν το επέτρεψαν. Παραμονή της γιορτής τους, 7 Μαρτίου 1991, το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο γνωμάτευσε να γίνει μεταφορά του Ναού 100 μέτρα περίπου δεξιότερα, και όντως πραγματώθηκε το τεχνικό αυτό κατόρθωμα, να μετατεθεί, όπως ήταν, ο Ναός εκεί, όπου βρίσκεται μέχρι και σήμερα.

Πόλη σημαντική της Βορ.Ηπείρου «οι Άγιοι Σαράντα» φέρει το ιερό όνομά τους (που και οι Αλβανοί δεν το άλλαξαν: Saranda) διότι στο λόφο πάνω από την πόλη υπήρχε Βυζαντινό Μοναστήρι των Αγίων. Εφρόντισαν δε οι Άγιοι, το 1940, 40 μέρες μετά την κήρυξη του πολέμου, να ελευθερωθεί από τον ελληνικό Στρατό.

Χαρακτηριστικό θαύμα των Αγίων στο χωριό Γομάτι Χαλκιδικής το 1905, βλέπε:

http://www.impantokratoros.gr/agioi-saranta-thauma.el.aspx

Τέλος, ας μην παραλείψουμε και τις 40 Οσιοπαρθενομάρτυρες κόρες, οι οποίες εορτάζονται την 1η Σεπτεμβρίου.